Rak jelita grubego jest nowotworem podstępnym. Nie daje objawów, a jeśli już, to są one niejednoznaczne i często mylnie diagnozowane przez lekarzy. Przekonał się o tym Tomasz, który zachorował na raka jelita grubego w młodym wieku i dla niego zupełnie nieoczekiwanie.

Zdiagnozowanie nowotworu w przypadku Tomasza, było zupełnym przypadkiem. Przedłużające się zatrucie pokarmowe skłoniło go do wizyty u lekarza. – Pojawiło się krwawienie w stolcu, które wprawdzie uznałem za efekt silnej biegunki, ale mimo wszystko postanowiłem zrobić badania. Co roku chodzę na kontrolę, morfologię, mocz itd., więc poszedłem i teraz – wspomina Tomasz.

I tak to się zaczęło…

Tym razem jednak dostał skierowanie na większą liczbę testów – wszystkie wyniki były w normie, oprócz poziomu wapnia, który był wyższy niż powinien. Być może ktoś inny zlekceważyłby jeden nieprawidłowy parametr, na szczęście nie zrobiła tego lekarka, która zleciła badania.

- Miałem szczęście, że trafiłem pod skrzydła dobrej internistki, która nie zbagatelizowała sprawy, mimo że pozostałe wyniki, w tym wszystkie markery nowotworowe, nie wskazywały, aby działo się coś złego.

Na wszelki wypadek lekarka zleciła tomografię komputerową. Po dwóch tygodniach (awaria sprzętu opóźniła badanie tomografem) Tomasz otrzymał informację o zmianach nowotworowych w jelicie grubym.

- I tak to się zaczęło… - mówi mężczyzna, dodając, że przed diagnozą raka jelita grubego nie miał jednoznacznych objawów choroby. -  Jak teraz na to spojrzę, to rok wcześniej w związku z chorobą żony, wpadłem w nerwicę. W tamtym okresie zdarzyło mi się raz krwawienie z odbytu - wspomina. - Zgłosiłem to lekarzowi, niestety incydent się nie powtórzył i założyliśmy, że to wynik nerwów, ciągłych biegunek i hemoroidów (mam siedzący tryb pracy). Potem przez rok nic się nie działo, ale mam poczucie, że zbagatelizowano moje ówczesne dolegliwości.

Kolejne miesiące miały być trudne. Żona skończyła wprawdzie leczenie nowotworu piersi, ale gdy już wszystko miało być dobrze, okazało się, że Tomasz sam również ma nowotwór. – Strach znów wrócił, szczególnie bałem się o mojego 5-letniego synka i o jego przyszłość. To był dla mnie bardzo ciężki okres. Być może reagowałem tak emocjonalnie, bo mój organizm już sam nie funkcjonował prawidłowo  - dodaje.

Szybka diagnoza i leczenie

Po otrzymaniu diagnozy, internistka, która leczyła Tomasza, poleciła mu dobrego onkologa w Poznaniu. Zanim jednak tam trafił, udało mu się załatwić wizytę u znajomego chirurga w swoim mieście. Ucieszył się, że nie będzie anonimowym pacjentem „z ulicy”.

Wtedy wszystko potoczyło się dość szybko. Pod koniec lutego 2019 roku rektoskopia wykazała podejrzenie nowotworu, a już na początku marca Tomasz odbył pierwszą konsultację z chirurgiem. Po wykonaniu dodatkowych zdjęć rentgenowskich, rezonansu i kolonoskopii rozpoczął radioterapię, która miała przygotować go do operacji wycięcia zaatakowanych tkanek.

- Radioterapia przedoperacyjna trwała pięć dni – opowiada Tomasz. – Przebiegła dość gładko – na początku nie odczuwałem żadnych dolegliwości, potem pojawiły się straszne problemy z wypróżnianiem, które trwały około tygodnia. Mniej odczuwalne skutki uboczne czuję do dzisiaj. Dobrze też znosiłem to wszystko psychicznie – cieszyłem się, że leczenie zaczęło się bardzo szybko. Poza tym lekarze zapowiadali, że być może obejdzie się bez chemioterapii. Najbardziej bałem się stomii - to częste powikłanie po operacji polegające na konieczności wykonania przetoki i otworu na na zewnątrz brzucha, aby umożliwić oddawanie kału. Było to dla mnie bardzo stresująca wizja.

Wielkim wsparciem w tym okresie była dla Tomasza rodzina i przyjaciele, w tym jego pracodawca, który bardzo pomógł mu w trakcie leczenia, a także zdjął z niego ogromną część obowiązków zawodowych. - Okazał się naprawdę człowiekiem, na którym mogę polegać w stu procentach – mówi nasz bohater. - Nie wyobrażam sobie sytuacji ludzi, którzy mają raka i w tym czasie mają problemy z pracą czy zdobyciem pieniędzy na walkę o życie.

Operacji raka jelita grubego u Tomasza, podjął się znajomy chirurg, do którego się zgłosił. Okazał się fantastycznym specjalistą, który metodą laparoskopową usunął wszystkie zaatakowane tkanki. Operacja się udała i – co najważniejsze - obyło się bez założenia stomii. Niestety, lekarz uważał, że węzły chłonne również były zaatakowane.

- Histopatologia pooperacyjna to potwierdziła, ale pokazała też całkowity zanik guza po radioterapii, czyli całkowity „sukces” od strony chirurgicznej – mówi Tomasz. – To było dla mnie ważne, bo dawało mi nadzieję i pozwalało myśleć pozytywnie.

Pobyt w szpitalu trwał 10 dni. W tym czasie mężczyzna otrzymał porady dietetyka, fizjoterapeuty, które jednak były bardzo ogólnikowe i okazały się mało przydatne. Starał się więc sam szukać informacji w Internecie, ale był świadomy, że można tam bardzo łatwo wpaść w jakąś pułapkę. Dlatego wszystko co chciał zastosować u siebie konsultował z lekarzem. Warto korzystać z wiarygodnych źródeł informacji. Tak było np. w przypadku rehabilitacji anorektalnej, o której nigdy wcześniej nie słyszał, bardzo pomocnej u pacjentów z rakiem odbytu, o której dowiedział się dzięki Fundacji EuropaColon Polska.

Raz radość, raz zwątpienie

Mężczyzna chciał jak najszybciej opuścić oddział – czuł się znakomicie jak na tak poważną operację. Niestety, w domu pojawiły się u niego straszne bóle w okolicach kręgosłupa.

- Wspominam to jako moment, w którym brakowało mi wsparcia lekarzy prowadzących – mówi Tomasz. - Nie wiedziałem, co zrobić z tym bólem – nie znałem jego przyczyny, chirurg onkolog nie za wiele potrafił mi powiedzieć na ten temat, radioterapeutka twierdziła, że to nie efekt naświetlań. Na szczęście internistka, która mnie diagnozowała, pomogła mi bardzo w tym okresie i w końcu bóle ustały po około dwóch tygodniach.

W międzyczasie zlecono rezonans magnetyczny kręgosłupa, który wykazał naczyniaka, na szczęście niegroźnego. Mimo to Tomasz zmagał się z ciągłą niepewnością o stan swojego zdrowia. Nie było widać końca badań, a oczekiwanie na kolejne wyniki wiązało się z potężnym lękiem. Musiał też zmienić dotychczasowe przyzwyczajenie: dietę, tryb życia. – Tak naprawdę w moim życiu zmieniło się wszystko… - mówi Tomasz.

Pod koniec maja nadeszła informacja o konieczności przeprowadzenia chemioterapii i wykonaniu tomografii, która na szczęście nie wykazała przerzutów.

- Wydawało mi się, że jestem na chemię przygotowany - onkolog doskonale wszystko mi wytłumaczył, ale spodziewałem się może czterech – sześciu kursów, a „wylosowałem” dwanaście. Za każdym razem oznaczało to dla mnie trzydniowy pobyt w szpitalu – opowiada mężczyzna. - Na szczęście dosyć dobrze zniosłem chemię fizycznie. A taki ze mnie typ, że jak się czuję dobrze fizycznie, to i psychicznie jest ok.

Przed chemią Tomasz zdecydował się na wizytę u psychoonkologa (wcześniej był też u psychologa). Jego zdaniem to był doskonały pomysł. - Bardzo polecam pomoc psychoonkologa – uważam, że każde leczenie nowotworu powinno się od tego zaczynać – mówi.

Od operacji minęło już kilkanaście miesięcy. Z perspektywy czasu Tomasz wie, że przegapił profilaktykę nowotworu. - Nie byłem świadomy, że mogę temu zapobiec. Przed chorobą wiele pozmieniałem w swoim życiu, jeszcze więcej po chorobie żony, niestety mój typ nowotworu rozwija się nawet do kilkunastu lat, a wcześniej zdecydowanie brakowało mi takiej świadomości. Nie robiłem badań, bo nikt nie radził mnie – trzydziestolatkowi - badać się pod kątem nowotworu raka jelita grubego. To trzeba zmienić. Czasy są takie, że powinno się o tym myśleć już w młodości.

Ryzyko zachorowania na raka jelita grubego wzrasta, jeśli tę samą chorobę rozpoznano u krewnego w pierwszej linii (rodzic, rodzeństwo, dziecko). U Krzysztofa zdiagnozowano raka jelita grubego w 2020 roku, kiedy miał 37 lat. Na tę samą chorobę w wieku 42 lat zmarła jego mama.

Od kilku lat Krzysztof skarżył się na towarzyszące mu na przemian ostre biegunki i bolesne wypróżnianie. Gdy ból stał się nie do wytrzymania, zdecydował się pojechać na pogotowie. Tam został zbadany per rectum i stwierdzono u niego hemoroidy.

Leczenie nie przynosiło efektów, a ból stał się ogromny. W rezultacie Krzysztof  trafił na badania do szpitala w Gdańsku, gdzie wykonano mu tomografię jamy brzusznej oraz miednicy. Potem kolejne badania, w tym kolonoskopię, podczas której pobrano materiał do badań histopatologicznych. Nie pozostawało nic innego jak uzbroić się w cierpliwość i czekać. Wyniki histopatologiczne potwierdziły raka odbytnicy CT3N2M1¹ i gruczolaka cewkowego jelita grubego.  Świat Krzysztofa się zawalił. Jednak chciał żyć i podjął walkę o siebie. Od połowy września do końca roku miał 3 cykle chemioterapii FOLFOX-6. W styczniu wizyta u onkologa w kolejnym szpitalu i kolejna tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy.

Dziś Krzysztof jest pod opieką znanego gdańskiego eksperta i wierzy, że uda mu się pokonać raka raz na zawsze. Największym wsparciem jest dla niego Monika, którą poznał na Instagramie pomiędzy jedną a drugą chemią.  Monika odwiedziła Krzysztofa w styczniu. Jak się okazało sama stoczyła własną walkę z rakiem ACC (rak gruczołowo-torbielowaty regionu głowy i szyi) oraz przerzutami. Przyjechała, żeby wesprzeć go i zmotywować do walki. Skrupulatnie sprawdza każdą możliwość kolejnej opcji terapeutycznej. Chce pomóc i wesprzeć Krzysztofa w jego walce, bo sama doskonale rozumie przez co przechodzi i jak ważna jest determinacja i wsparcie drugiego człowieka, nawet jeśli nie jest się opiekunem na co dzień, a opieka ta ma inną formułę.

Jak podkreśla sama Monika, jest dla Krzysztofa wielką inspiracją. Wspiera go psychicznie. Motywuje go do tego, by nawet w ciężkich chwilach walczyć i wierzyć. Bo czasem jest lepiej, a czasem gorzej. Bywa, że Krzysztof traci nadzieję i jest wtedy w złym stanie psychicznym, ale wiara i nadzieja, że wygrają nie powinna ich opuszczać. Krzysztof właśnie czeka na operację.

Rak jelita grubego to jeden z bardziej podstępnych nowotworów, który rozwija się przez długi czas nie dając żadnych objawów. Tak było w przypadku bohatera tej historii, który dowiedział się o chorobie podczas rutynowych badań.

Wiesław zgłosił się do lekarza w 2017, by wykonać badania kontrolne. Z uwagi na to, że ukończył 50. rok życia lekarka zaleciła wykonanie  kolonoskopii, która - jak się okazało - była kluczowa.

Diagnoza: guz zgięcia esiczo-odbytniczego. - Byłem zaskoczony, nikt w rodzinie nie chorował na nowotwór, nie miałem żadnych objawów, a guz był już na tyle duży, że zbadanie dalszego odcinka jelita grubego było niemożliwe. Wiedziałem jednak, że muszę podjąć rękawicę i stanąć do walki.

Jak wielokrotnie podkreśla, znalazł się pod świetną opieką medyczną, co pomogło mu sprawnie przejść przez etap diagnozy i pierwszego leczenia. - Od razu nakreślono mi plan leczenia, byłem dobrze poinformowany, co pozwalało mi zachować swego rodzaju spokój. Wiedziałem, że czeka mnie zabieg, wiedziałem jak będzie wyglądał. Zostałem poinformowany, że po uzyskaniu wyników histopatologicznych zostanie podjęta decyzja co do leczenia uzupełniającego. Moja rodzina od początku była ze mną i przechodziliśmy wspólnie przez każdy etap, co było niewątpliwie pomocne, ponieważ czułem, że nie jestem sam.

Od pierwszej kolonoskopii do dnia zabiegu minęły niecałe dwa tygodnie. W sumie Wiesław przeszedł trzy resekcje jelita grubego i operację HIPEC polegającą na podaniu chemioterapii dootrzewnowo. - Po pierwszej operacji przeszedłem półroczną chemioterapię uzupełniającą. Po półtora roku pojawiła się wznowa miejscowa, po resekcji której  miałem radio-chemioterapię. Po kolejnych parunastu miesiącach guz znów pojawił się w miejscu zespolenia. Przeszedłem kolejną resekcję, tym razem z wyłonieniem stomii.

Każde zespolenie jelita było okupione dużo szybszą perystaltyką jelit i ich krótszym pasażem, jelita już nigdy nie funkcjonowały jak przed chorobą.  - To duże utrudnienie w życiu codziennym, jednak od czasu kiedy mam stomię żyje mi się znacznie lepiej. Pamiętam, że byłem wtedy zestresowany nową, czekającą na mnie rzeczywistością. Pielęgniarka stomijna zadbała jednak o komfort mojej toalety, co pozwalało na stopniowe przystosowanie się do nowej sytuacji w warunkach intymnych.

Nieoceniona okazała się także możliwość konsultacji z lekarzem w przypadku pojawiających się dolegliwości. - Pacjent poinformowany to pacjent spokojny - podkreśla Wiesław i dodaje, że niewątpliwie jest to jeden z najważniejszym elementów leczenia.

- Nigdy nie spotkałem się z przysłowiowym „zbyciem” w przypadku opieki na oddziale. Jestem wdzięczny losowi, że trafiłem pod opiekę profesora Piotra Skotnickiego z CO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Krakowie i profesora Tomasza Jastrzębskiego z Centrum Leczenia Chorób Jelit w Brzezinach, to wyjątkowi specjaliści, którzy w swojej pracy kierują się przede wszystkim dobrem pacjenta. Oprócz imponującego dorobku naukowego nie zapomnieli o istocie człowieka i indywidualnym podejściu do pacjenta. Swoje ukłony kieruję także w stronę pielęgniarek z oddziału chirurgii onkologicznej w szpitalu św. Rafała w Krakowie, w Instytucie Onkologii w Krakowie, oraz na oddziale radioterapii w szpitalu w Nowym Sączu. Do tej pory jestem zaskoczony, jak pomimo trudnych warunków pracy panie pielęgniarki są w stanie wykazać się opieką, empatią i zrozumieniem dla drugiego człowieka.

Niestety, temat diety czy aktywności fizycznej nie był wystarczająco często poruszany podczas leczenia. Jak wspomina, nigdy nie spotkał się z pomocą fizjoterapeuty na oddziale, natomiast dietetyk był obecny tylko na chemioterapii.  - W moim przypadku miałem to szczęście, że zarówno moja żona, jak i córka stale poszerzały swój zakres wiedzy, co do mojej diety i zdrowego żywienia w okresie leczenia. Od czasu do czasu korzystałem z prywatnych porad dietetyka, które są niezwykle potrzebne, bo „zdrowe odżywianie” to szerokie pojęcie, które wcale nie oznacza żywienia pacjenta po operacji świeżymi warzywami.

Wsparcie rodziny i jej zaangażowanie w cały proces leczenia spowodowały także, że Wiesław nigdy nie odczuwał potrzeby konsultacji ze specjalistą z dziedziny psychologii czy psychoonkologii. Jak podkreśla, rodzina jest dla niego największym wsparciem – dzięki niej jest silny i potrafi żyć z chorobą. - Od początku cała moja rodzina zaangażowała się w cały proces, czuję, że nie jestem sam i mam gigantyczne wsparcie ze strony mojej Żony i Dzieci. Moja rodzina jest poinformowana o każdym etapie leczenia, sami również zgłębiają tematykę choroby mocno się angażując. Żona przede wszystkim dba o moje żywienie, o to abym dostarczał organizmowi wszystkich potrzebnych składników odżywczych. Dzieci przejęły część moich obowiązków zawodowych, oraz w czasie kiedy jestem po zabiegu i nie mogę wykonywać stricte domowych czynności, oni świetnie mnie zastępują. Czuję, że mogę liczyć na moją rodzinę w każdym aspekcie, tworzymy zgraną uzupełniającą się drużynę. Oczywiście, gdyby było inaczej, sądzę, że skorzystałbym z pomocy psychoonkologa. To bardzo ważny aspekt skutecznej terapii.

Dziś, poza szpitalem, Wiesław  stara się żyć i funkcjonować jak dawniej. Szybko zaakceptował nową rzeczywistość. Swoje plany musi jednak dostosować do terminów konsultacji lekarskich, badań, czy - jeśli zachodzi potrzeba - do  leczenia.  -  Bezwzględnie najważniejsza jest kontrola po zakończeniu leczenia, u mnie wznowa miejscowa wystąpiła już dwa razy, na szczęście zawsze była wykryta na samym jej początku, ale dla mnie terminy konsultacji i badań kontrolnych są terminami świętymi w moim kalendarzu. Nie można dać już uśpić swojej czujności.

Na co chciałby zwrócić uwagę pacjentów, u których zdiagnozowano raka jelita grubego? - Warto zainteresować się badaniami molekularnymi, które pozwolą na dobranie właściwej terapii. Ja o takiej możliwości dowiedziałem się dopiero po 4 latach od diagnozy, niestety takie badania nie były refundowane i należało je wykonać na własny koszt.

Apeluje także, by w przypadku jakichkolwiek pytań nie krępować się lekarza. - Uważam, że lekarz, o ile istnieje taka konieczność lub powód medyczny, powinien poinformować pacjenta np. o możliwych trudnościach związanych z życiem intymnym. Choć to problem tabu, mam wrażenie, że jest zakorzeniony w Polakach a miejsce na odczarowaniu tej tematyki leży chyba gdzie indziej niż w onkologii.

Badanie przedmiotowe

Badanie przedmiotowe jamy brzusznej i badanie przezodbytnicze. Lekarz sprawdza, czy guz nie spowodował powiększenia wątroby lub nagromadzenia nadmiaru płynów w jamie brzusznej (wodobrzusze). Podczas badania przezodbytniczego lekarz bada wnętrze odbytu i odbytnicy przy użyciu palca dłoni w rękawiczce.  Celem badania jest wykrycie patologicznego obrzęku lub śladów krwi.

Badanie endoskopowe

Polega na wprowadzeniu do jelita przez odbyt światłowodu z kamerą, co pozwala na obserwację wnętrza jelita i ewentualne stwierdzenie obecności obszarów patologicznych. Wprowadzenie przez endoskop drobnych narzędzi umożliwia przeprowadzenie biopsji nieprawidłowego obszaru.

Badanie histopatologiczne

Jest to analiza laboratoryjna polipa lub tkanki nowotworu, pobranej podczas biopsji. Jest ważne przy określaniu stadium zaawansowania choroby. Badanie to powinno umożliwić stwierdzenie, czy nowotwór nie zajął naczyń krwionośnych lub nerwów.

Badania obrazowe

Kolonografia TK (wirtualna kolonoskopia) - badanie to może być przydatne, jeżeli wykonanie kolonoskopii jest utrudnione, np. z powodu guzów blokujących światło jelita.

Obrazowanie RTG z tzw. podwójnym kontrastem (siarczan baru i powietrze).

Badania laboratoryjne

Rutynowe testy krwi - pełna morfologia krwi oraz parametry czynności wątroby i nerek.

Markery nowotworowe - Antygen karcynoembrionalny (CEA).

Nowotwór rozwija się, gdy dojdzie do zmiany w genach, które kontrolują wzrost i podział komórek. Raki zdiagnozowane metodami klinicznymi, obrazowymi czy histopatologicznymi były uważane za takie same, ale mogą one różnić się pod względem występowania zmian w genach. Ta różnorodność zmian w genach prowadzi do tego, że pacjenci z takim samym rozpoznaniem histopatologicznym mogą różnie reagować na to samo leczenie albo choroba może przebiegać u nich w różny sposób.

Zmiany genetyczne mogą być wykorzystywane dla dokładniejszej oceny guza, ustalenia najlepszego leczenia dla pacjenta oraz do przewidywania przebiegu choroby. W raku jelita grubego wykonujemy standardowo badania molekularne genu RAS oraz genu BRAF.

Rak jelita grubego z mutacją w grupie genów RAS

U około połowy pacjentów wykrywana jest mutacja w genach RAS (K-RAS lub N-RAS). Występuje często u tych chorych, u których nowotwór rozwinął się z polipów o typie gruczolaków. Mutacje w genach RAS skutkują powstawaniem w komórkach raka nieprawidłowych białek RAS. Taka sytuacja wskazuje na brak wrażliwości nowotworu na leki blokujące powiązany z białkami RAS receptor EGFR.

Rak jelita grubego z mutacją w genie BRAF

Mutacje w tym genie są wykrywane u mniej niż 15% chorych. Nowotwory powstające w wyniku mutacji w tym genie częściej pojawiają się u kobiet i częściej u osób po 70 roku życia. Guzy z mutacją BRAF najczęściej wykrywane są w prawej połowie jelita grubego. Mutacje w genie BRAF wiążą się z niekorzystnym przebiegiem choroby.

Zwykle mutacje w genach RAS oraz BRAF nie występują jednocześnie.

Leczenie chirurgiczne polega na mechanicznym usunięciu nieprawidłowych zmian (polipa, guza, ewentualnie węzłów chłonnych).

Wyróżniamy następujące zabiegi chirurgiczne:

Usunięcie polipów podczas kolonoskopii – dotyczy to większości polipów;

Laparoskopia – laparoskop (cienkie narzędzia chirurgiczne zaopatrzone także w źródło światła, które wprowadza się przez kilka nacięć w powłokach brzucha). Usuwany jest guz oraz okoliczna tkanka tłuszczowa i węzły chłonne.

Operacja otwarta – wykonywane jest duże nacięcie powłok brzucha, aby usunąć nowotwór i okoliczną okoliczna tkanka tłuszczową i węzły chłonne.

Chemioterapia ma na celu uszkodzenie lub zniszczenie komórek nowotworowych. Jest podawana dożylnie lub doustnie. Chemioterapia ma wpływ na komórki nie tylko nowotworowe, ale również na zdrowe komórki organizmu, m.in. komórki szpiku kostnego, błon śluzowych i cebulek włosów. Jest to główna przyczyna występowania działań niepożądanych chemioterapii.

Chemioterapia może być podawana po zabiegu operacyjnym (w celu obniżenia ryzyka nawrotu choroby) i wtedy mówimy o chemioterapii uzupełniające (adiuwantowej, pooperacyjnej). Może być podawana także, gdy choroba rozprzestrzeniła się do innych organów odległych, tzw. chemioterapia paliatywna.

Jakie są zalecenia podczas chemioterapii?

- Należy unikać kontaktu z osobami chorymi na infekcje dróg oddechowych (przeziębionych, chorych na grypę).

- Należy przestrzegać odpowiedniej diety, ograniczającej kwaśne, ostre i gorące potrawy.

- Należy unikać używek takich jak alkohol czy papierosy.

- Poleca się często płukać jamę ustną środkami do płukania jamy ustnej

- Nie należy farbować włosów oraz wykonywać trwałej ondulacji

- Należy unikać ekspozycji na działanie promieni słonecznych oraz należy stosować kremy z filtrem UV.

- Należy pielęgnować skórę, używać łagodnych środków myjących, a także dermokosmetyków (np. do skóry atopowej), które nie zawierają barwników, alkoholi czy środków zapachowych. Chronić skórę przed mrozem i wiatrem. Unikać także długich kąpieli w wannie.

- Nie obgryzać paznokci, ani nie usuwać skórek wokół nich.

- Należy nosić wygodne obuwie, a także luźną, przewiewną odzież z naturalnych tkanin. 

- Należy bezwzględnie stosować antykoncepcję, ponieważ ciąża w trakcie chemioterapii oraz rok po jej zakończeniu nie jest bezpieczna dla płodu.

 Czy skutkiem ubocznym chemioterapii jest wypadanie włosów?

Uszkodzenie cebulek włosów jest jednym ze skutków ubocznych chemioterapii, aczkolwiek nie każdy lek powoduje wypadanie włosów. Ilość utraconych włosów zależeć będzie od rodzaju oraz dawki leku, a także indywidualnej reakcji chorego na zastosowane leczenie. Objaw ten jest całkowicie odwracalny i po zakończeniu leczenia włosy zawsze odrastają. Wyłysienie może objąć każdy region skóry – głowę, brwi, rzęsy, klatkę piersiową, narządy płciowe, kończyny. W przypadku wypadania włosów lekarz może wypisać zlecenie na perukę.

Jak przygotować się do chemioterapii?

Najważniejsze jest stosowanie się do zaleceń lekarza prowadzącego.

Przed leczeniem należy wykonać zalecone badania krwi. Po badaniach zjeść posiłek. W domu dobrze jest zadbać o prawidłową regenerację (sen, prawidłowe odżywianie, aktywność fizyczna, powstrzymanie się od stosowania używek).

Należy również przyjmować leki, które wskaże nam lekarz.

Czy chemioterapia boli?

Nie. Bolesne może być wkłucie, kiedy lek podawany jest w formie zastrzyków, kroplówki czy długotrwałego wlewu. Jeśli podczas podawania leku pacjent odczuwa ból, pieczenie lub obrzęk, należy bezzwłocznie zgłosić ten fakt lekarzowi lub pielęgniarce, ponieważ w wyjątkowych przypadkach może zdarzyć się, że lek wydostanie się poza żyłę.

Czy to prawda, że w trakcie chemioterapii zmniejsza się odporność?

Zmniejszenie wskutek chemioterapii liczby leukocytów, czyli białych krwinek może skutkować niższą odpornością organizmu na różnego rodzaju infekcje. Dlatego w tym czasie szczególnie ważne jest, aby unikać kontaktu z osobami, które przechodzą infekcje dróg oddechowych (grypa, przeziębienie, COVID-19).

Jakie mogą być dolegliwości po chemioterapii?

Częste skutki uboczne chemioterapii:

- nudności

- wymioty

- utrata/brak apetytu

- spadek wagi

- zmęczenie

- obniżona odporność na infekcje

- biegunka lub zaparcia

- utrata włosów

Jeśli obserwujesz objawy infekcji, takie jak temperatura powyżej 37,7oC lub doświadczasz silnych reakcji skórnych (łuszczenie się lub pęcherze na skórze), skontaktuj się ze swoim lekarzem.

Ważną zmianą w leczeniu osób z nowotworami przewodu pokarmowego jest możliwość skorzystania przez pacjentów z chemioterapii domowej podczas przyjmowania leków cytostatycznych.

Spędzenie czasu leczenia w domu jest bezpieczne oraz korzystne dla pacjenta oraz systemu, ponieważ chorzy mogą uczestniczyć w życiu rodzinnym, a także być aktywni zawodowo, dlatego czas spędzony w szpitalu powinien zostać ograniczony do niezbędnego minimum. Zwłaszcza, że można bezpiecznie leczyć chorych na raka bez konieczności hospitalizacji. Pompy infuzyjne są stosowane w chemioterapii coraz częściej. Są to przenośne, niewielkie urządzenia, które można nosić w torbie lub przy pasku, i które zastępują dwudobową hospitalizację. Do tej pory chorym będącym jednocześnie w programie lekowym „Leczenie zaawansowanego raka jelita grubego” nie przysługiwała chemioterapia domowa. Aktualnie, dzięki nowym regulacjom NFZ wszyscy pacjenci z rakiem jelita grubego będą mogli skorzystać z chemioterapii w warunkach domowych.

Radioterapia polega na niszczeniu komórek nowotworowych przy użyciu promieniowania jonizującego. Wiązka promieniowania kierowana jest na tkankę nowotworową i jej najbliższe sąsiedztwo. Radioterapia może być stosowana oddzielnie lub w połączeniu z chemioterapią (mówimy wtedy o chemioradioterapii).

Radioterapię możemy podzielić na radykalną (prowadząca do wyleczenia i stosowaną we wczesnych stadiach) i paliatywną (pozwalająca kontrolować objawy zaawansowanej choroby, a czasami wydłużyć życie). Sposób leczenia zależy od stopnia zaawansowania choroby. 

W przypadku leczenia radioterapią nie jest konieczna hospitalizacja pacjenta. Większość chorych może przebywać w domu, a do szpitala zgłaszać się jedynie na kolejne naświetlanie. Napromieniowanie odbywa się codziennie przez 5 dni w tygodniu. Zależnie od techniki napromieniowania seans terapeutyczny trwa ok. 5-10 minut. Należy pilnować terminów naświetlania, gdyż nieuzasadnione przerwy w leczeniu mogą obniżać jego skuteczność.

W trakcie radioterapii może występować osłabienie, spadek masy ciała, brak apetytu, zmęczenie. Radioterapia radykalna może być stosowana przed operacją lub po. Czas radioterapii przedoperacyjnej to zazwyczaj tydzień, a pooperacyjnej 5-6 tygodni. Napromieniany pacjent nie jest źródłem promieniowania i może normalnie funkcjonować i przebywać z innymi ludźmi, w tym z dziećmi.

Skutki uboczne radioterapii, które mogą się pojawić:

Zaczerwienienie napromieniowanego miejsca. Jest to zupełnie normalna reakcja, która pojawia się w około 3 tygodniu leczenia. Niekiedy może towarzyszyć mu ból, uczucie ściągnięcia lub pieczenia skóry

- Odczyny skórne

- Osłabienie

- Brak łaknienia

- Zaburzenia hematologiczne (spadek liczny płytek krwi i białych krwinek, niedokrwistość)

- Zaburzenia perystaltyki jelit (wzdęcia, biegunki lub zaparcia)

- Nietrzymanie stolca

- Ból przy oddawaniu moczu, częstomocz

- Utrata czynności rozrodczych u kobiet (wcześniejsze wystąpienie klimakterium)

- U mężczyzn niepłodność, zaburzenia hormonalne oraz brak lub spadek potencji

Terapia celowana to inaczej leczenie ukierunkowane molekularnie. Dzięki upowszechnieniu badań różnych struktur w komórkach raka jelita grubego możemy mówić o różnych podtypach tej choroby. Wiemy, że niektóre zmiany genetyczne decydują o różnym przebiegu raka jelita grubego i wymagają innego leczenia. Leki celowane działają na określone grupy komórek, w których występują charakterystyczne zaburzenia molekularne (genetyczne). Celują one bezpośrednio w określoną nieprawidłowość.

Mając dostęp do nowoczesnej diagnostyki, polegającej na wykonaniu badań genetycznych, możliwe jest indywidualnie dopasowanie do pacjenta najwłaściwszej metody leczenia. Nazywamy to personalizowaniem leczenia. Najważniejszymi genami, które regulują namnażanie się komórek nowotworowych w raku jelita grubego są geny RAS oraz BRAF.

Więcej na temat leczenia celowanego możesz przeczytać w poradniku europacolonpolska.pl:

Obecnie mamy zarejestrowane w Europie terapie celowane w leczeniu pacjentów z rakiem jelita grubego:

1) blokujące receptor naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR) - leki skierowane przeciwko mechanizmom odpowiadającym za podziały komórek nowotworowych.

2) blokujące białka odpowiedzialne za wzrost naczyń krwionośnych, doprowadzających substancje odżywcze do guza.

3) blokujące białko BRAF wytworzone przez zmieniony gen BRAF.

Skutki uboczne leczenia ukierunkowanego molekularnie

Jak każda terapia, również leczenie ukierunkowane molekularnie niesie ze sobą ryzyko wystąpienia skutków ubocznych. W przypadku leków molekularnych rodzaj objawów ubocznych zależy od typu komórek, na który działa dany lek. Najczęstsze działania to wysypka i inne zmiany skórne, biegunka, zaburzenia krzepnięcia, uszkodzenie układu sercowo-naczyniowego, osłabienie, zaburzenia hormonalne czy zaburzenia metaboliczne. 

Immunoterapia jest metodą leczenia polegającą na mobilizowaniu komórek układu odpornościowego pacjenta do walki z nowotworem.

Sprawny układ immunologiczny człowieka potrafi rozpoznać komórki nowotworowe i powinien je zniszczyć (podobnie jak bakterie, wirusy czy inne drobnoustroje). Jednak sprawny układ immunologiczny posiada również mechanizmy hamujące jego nadmierną aktywność. Ta regulacja jest potrzebna, aby nie doszło do nadmiernej aktywności układu immunologicznego, czyli tzw. autoagresji. Nowotwory wykorzystują ten mechanizm, wygaszając aktywność układu immunologicznego. Immunoterapia odpowiada za odblokowanie mechanizmów hamowania układu immunologicznego. Zdolność rozpoznawania komórek nowotworowych zostaje przywrócona  i organizm może podjąć walkę z chorobą. Immunoterapia jest dość nowym podejściem w leczeniu nowotworów, nadal nie wiadomo, dlaczego jest skuteczna tylko u części pacjentów.

U pacjentów z rakiem jelita grubego immunoterapię stosuje się w przypadku stwierdzenia zaburzenia genetycznego zwanego niestabilnością mikrosatelitarną (MSI-H, wynikający z nieprawidłowego funkcjonowania systemu naprawy DNA).

Skutki uboczne leczenia immunoterapią

Immunoterapia nie działa bezpośrednio na komórki nowotworowe, ale na komórki układu immunologicznego, aktywując go. W trakcie leczenia może dojść do nadmiernej aktywacji układu immunologicznego, czego skutkiem mogą być powikłania zapalne o charakterze autoagresji.  Dlatego bardzo ważne jest, aby przed leczeniem poinformować lekarza onkologa o wszelkich przewlekłych chorobach zapalnych. Choroby na podłożu autoagresji mogą zaostrzyć swój przebieg w trakcie immunoterapii. Najczęstsze działania niepożądane immunoterapii dotyczą skóry, układu pokarmowego, gruczołów wydzielania wewnętrznego (tarczyca, trzustka, przysadka, nadnercza), wątroby oraz płuc.

• Broszura dla pacjenta „Rak jelita grubego” Fundacja „Projan” Wydanie I, 2014; konsultacja merytoryczna zespołu lekarskiego Centrum Onkologii – Instytutu im. Marii Skłodowskiej – Curie Oddział w Gliwicach pod kierownictwem prof. dr hab. n. med. Rafała Suwińskiego.
• Rak jelita grubego: poradnik dla pacjentów - informacje oparte na wytycznych ESMO dotyczących praktyki klinicznej - wer. 2016.1
• „Co warto wiedzieć. Rak jelita grubego” Tłumaczenie poradnika wydanego przez National Cancer Institute of United States, wydano w ramach realizacji Programu Edukacji Onkologicznej PTOK oraz Fundacji „Tam i z powrotem”, konsultacja merytoryczna prof. dr hab. med. Maciej Krzakowski, Wydawca PRIMOPRO 2020
• https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/bowel-cancer, dostęp z dnia 1.02.2021
• https://www.cancer.org/treatment/understanding-your-diagnosis/tests/understanding-your-pathology-report/colon-pathology.html, dostęp z dnia 1.02.2021
• https://www.cancer.gov, dostęp z dnia 1.02.2021
• American Cancer Society. Colorectal Cancer Facts & Figures 2020-2022. Atlanta: American Cancer Society; 2020.
• Sąsiadek M. i wsp. „Leczenie celowane u pacjentów z rakiem jelita grubego na podstawie wyników badania genetycznego” Wydawnictwo Fundacja EuropaColon Polska
• Anna Zmarzły, Tomasz Dzierżanowski, Iwona Filipczak-Bryniarska , Jacek Sobocki, Aleksandra Ciałkowska-Rysz, Maciej Krzakowski, Grażyna Rydzewska, Agnieszka Mastalerz-Migas, Jarosław Drobnik, Iwona Traczyk, Krystyna Urbanowicz, Sławomir Rudzki, Przemysław Matras, Marek Kunecki, Konrad Matysiak, Krystyna Majewska, Izabela Kaptacz, Natalia Konik „Leczenie żywieniowe u dorosłych pacjentów z nowotworem objętych opieką paliatywną – rekomendacje Polskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Paliatywnej, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Pielęgniarstwa Opieki Paliatywnej we współpracy z Polskim Towarzystwem Onkologii Klinicznej i Polskim Towarzystwem Gastroenterologicznym” (prace poglądowe/wytyczne Medycyna Paliatywna 2018; 10(3): 95–114)
• https://www.isbzdrowie.pl/2018/11/medycyna-paliatywna-nowe-wytyczne-postepowania-zywieniowego/
• https://www.rynekzdrowia.pl/Serwis-Onkologia/Wczesne-wdrozenie-zywienia-medycznego-to-wieksza-skutecznosc-leczenia-w-onkologii,190314,1013.html
• Pomoc socjalna. Przewodnik dla pacjentów z chorobą nowotworową. Warszawa (2017) link: http://www.sarcoma.pl/pliki/Inicjatywy/Akt.%202020%20Razem%20zwyci%C4%99%C5%BCymy%20raka/2018_PEO_Poradnik4_www.pdf
• “Rehabilitacja chorych na nowotwory” Marek Woźniewski (2013)
• https://cowzdrowiu.pl/aktualnosci/post/chemioterapia-w-warunkach-domowych-dla-wszystkich-pacjentow
• https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/chemioterapia-domowa-staje-sie-faktem,7614.html
• https://pulsmedycyny.pl/chemioterapia-w-domu-to-korzysc-dla-pacjenta-i-systemu-982732
• https://cowzdrowiu.pl/aktualnosci/post/chemioterapia-w-warunkach-domowych-nfz-zmienia-zarzadzenie?fbclid=IwAR2O26psIFrUa93gTws2jwLtIAow_B7Nnb2iUSbzatnV7qNX-zMkhDlQv2o

PFM 79/2021